Stres to jedna z głównych przyczyn problemów zdrowotnych wielu z nas. Niemal codziennie natrafiamy na sytuacje stresowe, czy to w pracy, szkole, czy w relacjach z innymi. Choć temat ten zazwyczaj poruszany jest w kontekście zdrowia dorosłych, stres dotyka również nasze dzieci. Jak zatem stres wpływa na organizmy najmłodszych? Dlaczego nie można go lekceważyć i jak skutecznie sobie z nim radzić? Zapoznaj się z poniższym artykułem, aby znaleźć odpowiedzi na te pytania!

Stres – czym jest i jak działa na organizm?

Stres to reakcja organizmu na różnego rodzaju czynniki, znane też jako stresory, które zaburzają naszą wewnętrzną równowagę, wywołują uczucie zagrożenia i lęku. Wśród najczęściej spotykanych stresorów należy wymienić:

• hałas;
• konflikty;
• wypadki i urazy;
• problemy w pracy;
• nadmiar obowiązków;
• zagrożone bezpieczeństwo;
• trudne relacje z innymi ludźmi;
• niestabilna sytuacja finansowa;
• zaburzenia i problemy emocjonalne;
• problemy zdrowotne swoje i bliskich;
• zmiana miejsca zamieszkania, szkoły lub pracy.

Podczas odczuwania stresu w naszym organizmie wydziela się hormon – kortyzol. Pomaga on dostosować się do sytuacji stresowej poprzez zwiększenie poziomu cukru we krwi, który dostarcza energii do walki lub ucieczki.

Warto przy tym wspomnieć, że niewielki poziom stresu działa na nas mobilizująco np. przed wystąpieniem czy egzaminem. Wydzielany wtedy kortyzol pomaga nam przetrwać tę sytuację, wpływa na skupienie i chęci do działania.

W momencie odczuwania przewlekłego stresu nasz organizm po pewnym czasie zaczyna doświadczać licznych skutków zdrowotnych. Stale podwyższony poziom kortyzolu zaczyna osłabiać odporność, zaburza pracę układu nerwowego i krążenia. Co więcej, osoby ciągle narażone na wysoki poziom stresu często doświadczają trudności z regulacją emocji oraz stanów depresyjnych czy lęków.

Dlaczego dzieci się stresują?

Stres nie dotyka tylko dorosłych. Coraz częściej doświadczają go także najmłodsi. Niestety statystyki dotyczące stresu wśród dzieci nie są optymistyczne. Wg raportu Młode Głowy z 2023 r. ponad 80% dzieci w wieku 10-19 lat doświadcza stresu, który je przerasta.

U dzieci stres najczęściej wywołują:

• kłótnie rodziców;
• presja otoczenia;
• konflikty z rówieśnikami;
• interakcje z nauczycielami;
• obowiązki szkolne i domowe;
• odrzucenie przez rówieśników;
• problemy finansowe w rodzinie;
• nadmiar bodźców zewnętrznych.

Jakie są objawy stresu u dziecka?

U każdego dziecka stres może objawiać się w nieco inny sposób. Małe dzieci do ok. 3 roku życia w efekcie stresu mogą częściej płakać, bardziej zwracać na siebie uwagę, odczuwać większą drażliwość lub mieć problemy ze snem. Niektóre z nich mogą wykazywać regresję rozwojową i powielać zachowania typowe dla dzieci na wcześniejszych etapach rozwoju.

Starsze dzieci na sytuacje stresowe mogą reagować większą agresją lub w drugą stronę – poprzez zamknięcie się w sobie i unikanie konfrontacji z dorosłymi. U części dzieci mogą pojawić się zaburzenia odżywiania, trudności z zasypianiem, zgrzytanie zębami, jąkanie się, wybudzanie w nocy i problemy z koncentracją.

Stres u dzieci może manifestować się także poprzez objawy psychosomatyczne takie jak np. bóle brzucha i głowy, dreszcze, nudności, problemy żołądkowo-jelitowe, zawroty głowy czy nadmierną potliwość.

Jeśli zauważysz u swojego dziecka niepokojące objawy, nie lekceważ ich i nie minimalizuj problemu. Rady typu – „nie przejmuj się”, „problemy zaczną się dopiero w dorosłym życiu”, czy powielane od lat „paluszek i główka to szkolna wymówka” tylko pogarszają sytuację dziecka i pokazują, że nie jest ono traktowane poważnie.

Skutki zdrowotne stresu u dziecka

Przewlekły stres u dzieci, podobnie jak u dorosłych, prowadzi do zaburzeń ze strony układu nerwowego, takich jak np.:

• lęki;
• stany depresyjne;
• zmiany zachowania;
• zaburzenia rozwojowe np. mowy;
• problemy z regulowaniem emocji.

Stres wiąże się też z rozwojem wielu współczesnych chorób, coraz częściej diagnozowanych także u najmłodszych. Są to np.:

• otyłość;
• cukrzyca;
• niedobory odporności;
• zespół jelita drażliwego;
• niedoczynność tarczycy.

Jak ograniczyć dziecku stres?

Najważniejsze, co rodzic może zrobić w przypadku nadmiaru stresu u dziecka to odpowiednio szybko zareagować i zidentyfikować problem. Dla wielu rodziców może być to trudne zadanie, ponieważ dzieci nie zawsze chcą otwarcie rozmawiać o tym, co je trapi. Wobec tego dziecko musi czuć, że zawsze może być wysłuchane i wiedzieć, że jego problemy nie zostaną zlekceważone. Kluczowe jest więc, abyś stworzył mu bezpieczną przestrzeni do rozmów i wyrażania swoich emocji.

Co więcej, warto dziecko zachęcać do aktywnego spędzania czasu np. poprzez zajęcia pozalekcyjne. Ważne jest, aby dziecko wykazywało szczere chęci uczestniczenia w tego typu lekcjach. Przymuszenie go do chodzenia na nie również może wiązać się z nadmiarem stresu.

Kolejną kwestią jest dbanie o zdrowe odżywianie dzieci. Zbilansowana dieta, bogata w witaminy, składniki mineralne i antyoksydanty wspiera m.in. układ nerwowy dziecka, pomaga zwiększyć koncentrację  i wpływa na utrzymanie dobrego nastroju.

Jeśli jesteś rodzicem, wiedz, że Twoje dziecko obserwuje i przejmuje niektóre Twoje zachowania. W związku z tym będzie w podobny sposób reagowało na sytuacje stresowe, jak Ty. Pamiętaj więc, że Ty jako rodzic dajesz przykład swojemu dziecku i jeśli czujesz, że nie radzisz sobie ze stresem, warto, abyś zadbał także o swój własny komfort psychiczny. Pamiętaj, że w sytuacjach kryzysowych, zawsze możesz zwrócić się o pomoc do psychologa.

Bibliografia:

1. Fundacja UNAWEZA, Raport Młode Głowy. Otwarcie o zdrowiu psychicznym, Warszawa, 2023.
2. Talik E., Król K., Lęk szkolny a strategie radzenia sobie ze stresem u dzieci. Moderująca rola uogólnionego poczucia własnej skuteczności, Psychologia rozwojowa, 2014, tom 19, nr 3, s. 85–99.
3. https://www.gov.pl/web/psse-lobez/czym-jest-stres-i-jak-dziala-na-organizm